تاریخچه بهداشت حرفه ای
تاریخچه بهداشت حرفه ای :
مقدمه:
انسان،از آغاز آفرینش،برای پویایی زندگی خود،به کار و کوشش مجبور بوده و در این راه سختی های بسیار متحمل
شده است.امروز،به علت رشد روز افزون جمعیت و مصرف بیشتر از اندازه و برپایی صنایع بزرگ استفاده از گونه های
ماشین،تجهیزات،فرایندها،مواد شیمیایی و... امری گریز ناپذیر شده است.صنعتی شدن و تولید فزاینده،خطرهایی
گوناگون را برای نیروی کار به ارمغان آورده و موجب شده است که نیروی کار در برابر عوامل زیان آور بسیار قرار
گیرد،عواملی که جزو جدایی ناپذیر صنعت و تولید به شمار می آیند و همواره تندرستی نیروی کار را تهدید می کنند.
نیروی کار هر کشور به ویژه کشورهای در حال توسعه،بخشی پر اهمیت از سرمایه ی ملی دانسته شده و از پایه های
توسعه ی اقتصادی و اجتماعی انگاشته می شود. از این رو حفاظت از تندرستی نیروی کار و بهسازی محیط کار از
اهمیتی شایان توجه برخوردار است.
بی گمان اقتصادی شکوفا و صنعتی خود بسنده،بدون داشتن نیروی کار سالم و تندرست امکان پذیر نخواهد بود.
بهداشت حرفه ای ابزاری است که به کمک آن می توان در راستای فراهم آوری،نگهداری و بالا بردن سطح سلامت
نیروی کار گام برداشت.امروزه،در بسیاری از کشورهای جهان اجرای برنامه های بهداشت حرفه ای از جمله اولویت
های ملی بوده و بر توسعه و پیشرفت آن تاکید فراوان است.
بهداشت حرفه ای،بر پیش بینی،تشخیص،ارزشیابی و کنترل عوامل محیطی یا فشارهای محیط کار متمرکز است،که می
توانند آسیب یا بیماری را سبب شوند و یا بر تندرستی کارکنان اثر سوء گذارند. بهداشت حرفه ای دانشی است که ریشه
در بسیاری از علوم سنتی،مانند:شیمی،فیزیک،مهندسی،ریاضیات،پزشکی و ...و نیز علوم انسلنی دارد. باور بر این
است که بهداشت حرفه ای همچون پزشکی هم دانش است و هم هنر به این معنا که از سویی بر پایه ی قوانین و اصو
علمی استواراست و از سوی دیگر،استنتاج و تعبیر و تفسیر نیاز دارد.
با تغییر و تکامل ابزار کار و تولید , بیماریها و حوادث ناشی از کار نیز مرتبادر تغییر و تحول بوده است.
تیم HSE مجتمع فولاد بناب:
تیم ایمنی،بهداشت و محیط زیست گسترش فولاد تبریز بمدیریت جناب آقای دکتر زیرک سیما فعالیت خود را از اواخر سال1389 آغاز
کرد که باتجمیع واحدهای ایمنی و بهداشت و تشکیل محیط زیست در محل ساختمان شهریار و استفاده از پرسنل متخصص اعم
فعالیتهای خود را باشعار (گزینش افراد سالم و ارتقاء سطح سلامت شغلی و جلوگیری ازبروز صدمات جانی) شروع کرد که در
راستای این شعار گام های مستحکم تری را باهدایت ریاست تیم جناب آقای دکتر تبیانی آغاز کرد در راستای پیشبرد
اهداف تعیین شده،تیم HSE به تدوین آیین نامه های استخدامی و ایمنی و بهداشت حرفه ای پرداخت.
اعضاء تیم HSE مجتمع فولاد بناب:
1.رئیس HSE مجتمع فولاد بناب(جناب آقای دکتر تبیانی)
2.پزشک معتمدمجتمع فولاد بناب(آقایان دکتر نصری،دکترحیدری)
3.سرپرست ایمنی و آتش نشانی(جناب آقای مهندس قهرمانی)
4.سرپرست بهداشت حرفه ای(جناب آقای مهندس ناصری)
5.سرپرست محیط زیست(جناب آقای مهندس زمانی)
6.کارشناس بهداشت صنعتی(سرکار خانم فرضعلی زاده)
7.کارشناس ایمنی صنعتی(سرکار خانم مقصودی)
فهرست:
مقدمه.....................................................................................................................................................................1
اعضاء تیم HSEمجتمع فولاد بناب...................................................................................................................2
فهرست..................................................................................................................................................................3
پیشینه ی بهداشت حرفه ای..............................................................................................................................4
تاریخچه ی بهداشت حرفه ای در ایران.............................................................................................................7
اهداف بهداشت حرفه ای.....................................................................................................................................8
رویکرد اصلی سلامت شغلی..............................................................................................................................10
منابع وماخذ........................................................................................................................................................11
پیشینه ی بهداشت حرفه ای:
پدیداری دانش بهداشت حرفه ای بعنوان یک تخصص ویژه و جدا از دیگر دانش ها،به نسبت تازه است اما مفاهیم مطرح شده در
این دانش،از زمانهای کهن مورد توجه بوده است.احتمالا" در حدود یک میلیون سال پیش از میلاد مسیح،نخستین فعالیت های
انسان نخستین برای ساخت ابزارهای سنگی و شکار،برای ناراحتی هایی ایجاد کرده،بدون آنکه انسان بتواند این ارتباط را به
خوبی تشخیص دهد و یاچگونگی پیشگیری از آن را بشناسد.
در میان پیشه های گوناگون کار در معدن و ذوب فلزات یکی از کهن ترین صنایع است،که همواره باخطرهای گوناگون روبرو بوده
است.شرایط نامطلوب در معادن طلا،نقره و سرب در یونان و مصر باستان نشان دهنده ی بی توجهی به امر بهبود این شرایط
است.شاید،علت این بی توجهی به کار گماردن بردگان،زندانی هاباشد.
بشر از زمانی که خود را شناخته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتاً در مسیر زمان، تحولاتی را پشت سر گذاشته است .
اختراع ابزار های مختلف و به تبع آن تکمیل این ابزار ها یکی از مهمترین عوامل تحول در شیوه زندگی انسان است . زمانی ابزار
سنگی مورد استفاده قرار می گرفت و بعد ها با پیدا یش آهن و سایر فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد و تا موقعی که آن ابزار جز
با نیروی عضلانی انسان حرکت نمی کرد، ابزار دستی اساسی ترین عنصر تولید بوده است لیکن با ابداع کشاورزی و دامداری،
آغاز شهرنشینی و گسترش شهر ها، اختراع ماشین آلات و تجلّی عصر ماشین، انقلابی بس عظیم در گسترش فعالیت های
انسانی پدیدار شد . در دوره هایی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تامین می شد به لحاظ سادگی ابزار، عوارض
وابسته به شغل (بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده تا حداکثر، شکستگی اعضاء
تجاوز نمی کرده است ولی به تدریج که صنعت پیشرفت کرد و نیروی محرّکه مکانیکی و الکتریکی بوجود آمد خطرات نیز به همان
نسبت افزایش یافت.
برای اولین بار سقراط و بوعلی سینا (نزدیک 2000 سال پیش) در اثار خود از دردهای شکمی قولنج مانندیدر بین کارگران نقاش نام
برده اند.که مسلما با سرب موجود در رنگها ارتباط داشتهاند.از ان پس تا قرن 16 میلادی اشاره ای به بیماریهای شغلی نشد.اما پس از ان بهچهره های درخشانی برخورد میکنیم :
قرن شانزدهم
درباره بیماری های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات (Paracelsus) و پاراسلوس (Agricola) اگری کولا و بیماری های معدنچیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده اند . کتاب آگریکولا در سال 1556 یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال 1567 منتشر شد.
اگریکولا : اگریکولا یکی از دوچهره درخشان بهداشت شغلی در قرن 16 میلادی است. وی در حرفه پزشکی کتاب مهمی در موردجنبه های گوناگون معدن شناسی استخراج و بیماریهای معدن چیان نوشت.که در نوع خود یکیاز کتابهای کلاسیک زمان بود. او در این کتاب به بالا بودن میزان مرگ و میر در میانمعدنچیان اشاره نمود.
ضمنا استفاده از پارچه نازک را به عنوان ماسک علاوه بر ماشینهای تهویه جهتمحافظت معدنچیان در برابر گرد و غبار توصیه نمود و در نوشته های خود اشاره کرد کهاستفاده از این نوع ماسک برای اولین بار در قرن اول میلادی توسط پلنی توصیه شده است. پاراسلوس : 11سال پس از انتشار کتاب معروف اگریکولا پزشک دیگری به نام پاراسلوسکتابی در این مورد منتشر کرد.او در سال 1528 کتابی نیز در مورد استفاده از جیوه دردرمان سفلیس نگاشت.
قرن هفدهم
برناردو رامازینی : معروف ترین جمله را در رابطه با بهداشت حرفه ای عصر خود بیان کرد : “ سقراط در موقع حضور بر بالین بیمار می پرسید سن شما چقدر است ؟ چند روز است بیمارید ؟ اشتهای شما چگونه است، و . .
من می خواهم به گفتة او این عبارت را اضافه کنم “شغل شما چیست ؟ ” (کتاب بیماری های شغلی)
رامازینی در کتاب خود از بیماری های کوزه گرها، شیشه گرها، نقاش ها، شیمیست ها، حلبی ساز ها و دباغان و مشاغل گوناگون دیگر نام برده است . وی لزوم استراحت را در فواصل کار توصیه می نماید . با مطالعه آثار این دانشمند بزرگ به کسانی که او را پدر طب شغلی نامیده اند کاملاً حق می دهیم.
رامازینی در کتاب خود از بیماری های کوزه گرها، شیشه گرها، نقاش ها، شیمیست ها، حلبی ساز ها و دباغان و مشاغل گوناگون دیگر نام برده است . وی لزوم استراحت را در فواصل کار توصیه می نماید . با مطالعه آثار این دانشمند بزرگ به کسانی که او را پدر طب شغلی نامیده اند کاملاً حق می دهیم.
رامازینی: در سال 1633 در ایتالیا به دنیا امد و بعدها به دلیل خدمات ارزنده اشبه طب کار و بهداشت شغلی به نام پدر طب شغلی
نامیده شد.رامازینی مطالعات زیاد و پرارزشی را در میان کارگران معادن شیشه سازان نقاشاناهنگران و سایر مشاغل به عمل اورد و به بیماریهای حاصله و نحوه ایجاد انها پی برد وبرای اولین بار به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سئوالاتی که در موقع معاینه ازبیماران مینمایند در مورد شغلشان نیز سئوالاتی بپرسند و جمله شغل شما چیست؟ با همهکوتاهیش نقطه عطفی در تاریخ پزشکی به شمار می اید.هر چند دوران بهداشت کار در ایتالیا بوسیله رامازینی اغاز گردید ولی در اصلرشد و توسعه واقعی ان توسط پزشکان انگلیسی شروع و توسعه یافت.اولین قانون کارگری درسال 1802 تدوین شد اما اولین قانون کامل در سال 1833 تدوین و تصویب گردید.
قرن هیجدهم
نام توماس پرسیوال پت به علت پت (سل ستون (Thomas Percival Pott) در انگلستان توماس پرسیوال پت مهره ها) مشهور است متوجه شد که اطفالی که جهت پاک کردن دودکش بخاری ها وارد آن می شوند به سرطان پوست بیضه مبتلا می شوند.
پزشک و دانشمند انگلیسی از مسمومیت سرب نزد نقاشان (Charles Turnur Thackrah) دکتر تاکرا منازل نام برده است. در قرن هیجدهم در سویس تیسوت به بیماری سنگتراشان اشاره نمود.
چارلز تاکرا: تاکرا در شهر لیدز انگلستان کار خود را در بین کارگران شروع و بهمطالعه درباره پیشگیری از بیماریها و حوادث ناشی از کار پرداخت.و در سال 1831 کتابخود را در مورد اثر مشاغل مختلف بر سلامت و طول عمر منتشر نمود.تاکرا مسئله استخدامو به کار گماردن اطفال اثرات زیان بخش بد قرار گرفتن بدن در حین انجام کار و ارتباطسل ریوی و بیماریهای ناشی از گردوغبار را نیز مورد توجه قرار داد.
توماس لگ: لگ در سال 1898 به عنوان اولین پزشک بازرس کارخانه مشغول به کارشد.وی بیشتر دقت خود را جهت مطالعه و پیشگیری از بیماریهای شغلی صرف کرد و مطالعاتاو در مورد مسمومیت سرب بسیار قابل توجه است.از چهره های سرشناس بهداشت حرفه ای می توان به الیس هامیلتون اشارهکرد:هامیلتون بیش از 40 سال از عمر خود را صرف تحقیق درباره خطرات شغلی در صنایعگوناگون نمود.او در زمینه مسمومیت با سرب و سیلیکوز در کارگران معادن و مسمومیتجیوه تحقیقاتی انجام داد.الیس هامیلتون اولین زن عضو هئیت علمی دانشگاه امریکابود.در گذشته نام این رشته در کشور فرانسه طب کار و در انگلیس طب صنعتی بوده است. واصطلاح بهداشت شغلی اخیرا از طرف کمیته کارشناسان سازمان کار و بهداشت جهانی بهکار برده می شود.
قرن نوزدهم و بیستم
در انگلستان توماس الیور در کتاب خود که در سال 1908 منتشر کرد به بیماری های شغلی اشاره نموده در کتاب خود به نام جذب و
مسمومیت سرب که به کمک (Thomas moris legge) است. دکتر توماس لِگ دکتر گادبای در سال 1912 منتشر کرد به مضرّات این فلز اشاره می نماید و متعاقب او در آمریکا مسمومیت فسفر نظر اندریو را جلب می کند . در زمان جنگ جهانی دوم مسئولین کارخانه ها به این نکته پی بردند که در نظر گرفتن شرایط صحیح کار و داشتن کارگران سا لم از لحاظ بدنی و روانی امر افزایش تولید میسر نمی باشد . پس از جنگ این احتیاج به وسیله جامعه غیر نظامی نیز احساس شد و صاحبان کارخانه ها جهت تامین بهداشت و سلامت کارکنان خود اقدام به تاسیس سرویس های طبی در محیط کارخانه و کارگاه ها نمودند.
تاریخچه بهداشت حرفه ای در ایران:
|
شروع فعالیتهای رسمی در زمینه ایمنی و بهداشت کار در ایران به سال 1325 همزمان با تشکیل وزارت کار و امور
اجتماعی و تدوین قانون کار بر می گردد. در سال 1337 قانون مزبور با اصطلاحات و تغییراتی بصورت قانون به تصویب رسید که
در این قانون وظایف مربوط به ایمنی و بهداشت کار بعهده اداره کل بازرسی کار محول گردیده بود .
این وضعیت تا قبل از سال 1362 ادامه داشت تا اینکه پس از تشکیل جلسات متعددی کارشناس و جلب نظر وزارت کار و امور
اجتماعی و وزارت بهداری وقت و پیشمهاد و تصویب نامه مورخه 3/10/1362 هیئت دولت و به منظور جلوگیری از دوباره کاری و
ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین ، مسائل بهداشتی محیط کار و کارگران به وزارت بهداری محول
گردید و انجام این وظیفه ، ابتدا واحدی تحت عنوان واحد بهداشت حرفه ای در دفتر کل خدمات بهداشتی ویژه تاسیس و سپس
به اداره کل بهداشت حرفه ای تغییر نام یافت . اداره کل بهداشت حرفه ای در آن زمان مسئولیت حفظ و ارتقاء سطح سلامت
نیروهای شاغل کشور در حرف مختلف را عهده دار گردید تا اینکه با تصویب قانون کار جدید درتاریخ آبانماه سال 1369 و به
استناد ماده 85 این قانون وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی عهده دار نظارت بر مسائل بهداشتی درمانی کارگران و محیط
کار و وزارت کار و امور اجتماعی عهده دار نظارت بر ایمنی و حفاظت فنی کارگران گردید .
در حال حاضر مسئولیت نظارت و اجرای برنامه ها و طرحهای بهداشت حرفه ای در کشور بعهده مرکز سلامت محیط و کار وزارت
بهداشت و درمان و آموزش پزشکی میباشد .
بهداشت حرفه ايعلمي است از علوم بهداشتي كه به سلامت شاغلين در محيط كار و( زندگي )پرداخته و با كنترل و حذف شرايط
وعوامل تهديد كننده محيط كار و( زندگي) در راستاي حفظ و ارتقاء سلامت انسان فعاليت مي نمايد .
کمیته مشترک کارشناسان (WHO ) و(ILO) در سال 1953 هدفهای بهداشت حرفه ای را این چنین بیان کرده اند :
1- تامین ، حفظ و ارتقای سطح سلامت جسمانی ، روانی و و اجتماعی کارکنان همه مشاغل
2- پیش گیری از بروز بیماریهاو حوادث ناشی از کار
3- انتخاب کارگر یا کارمند برای محیط و شغلی که از نظر جسمانی و روانی توانایی انجام آن را دارد یا به طور اختصار تطبیق کار با انسان
|
سلامت شغلی:
سلامت شغلی،تندرستی و ارتباط آن باکار و محیط کار را بررسی می کند.در آغاز،گستره ی سلامت شغلی،به آسیب ها یا بیماریهای
شغلی محدود می گردید،که به کار شرایط کار بامحیط کار نسبت داده می شد.به تدریج بررسی های انجام شده مشخص ساختند که سه عامل یاد شده ازجمله عوامل کمک کننده به بروز بیماری های غیر شغلی نیز هستند و از این رو دامنه ی سلامت شغلی گسترش یافت.
پس از اکتشافات بزرگ،که در پایان سده ی نوزدهم در زمینه ی باکتری شناسی رخ داد،نگرش (یک بیماری یک علت)شکل
گرفت.در میانه ی سده ی بیستم این نگرش رفته رفته دگرگون شد و این موضوع پذیرفته شد که ممکن است بیماری در اثر ات عوامل گوناگون و بسیار ایجاد شود.
مشخص شد که شرایط کار یا محیط کار می تواند از عوامل موثر در بروز بسیاری از بیماری ها باشد.سرانجام در نخستین نشست
کمیته ی سلامت شغلی در بردارنده ی نمایندگان سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین اللملی کار در سال 1950 تعریف فراگیر
سلامت شغلی به بیان زیر ارایه گردد:
هدف های سلامت شغلی عبارت هستند از:
1.تامین،نگهداری و بالا بردن سلامت جسمانی،روانی و اجتماعی کارکنان در هر پیشه ای که هستند.
2.حفاظت کارکنان در برابر عواملی که برای تندرستی زیان آور هستند.
3.پیشگیری از بیماریها و آسیب های ناشی از کار
4.به کارگیری فرد در کاری که از نظر فیزیولوژیک و روانی توانایی انجام آن را داشته باشد.
5.همخوانی کاربا فرد ودر صورت نبود امکان همخوانی فرد با انسان
همانطور که از تعریف بالا برداشت می شود سلامت شغلی گستره ی بس بزرگ دارد و به کارگروهی و دانش تخصصی از نظام
های علمی گوناگون مانند:پزشکی،مهندشی،شیمی،سم شناسی،روانشناسی،فیزیو لوژی،آمار و....نیاز دارد.
بایسته است که مرز میان سلامت شغلی و بهداشت همگانی مشخص شود.بهداشت همگانی،مشکلات بهداشتی انسان را بررسی می کند
که در پیوند بامحیط اجتماعی،زیست شناختی،شیمیایی و فیزیکی او ایجاد می شود و به مسایل بهداشتی در بیرون از محیط کار می
پردازد.در برابر شلامت شغلی ،مشکلات بهداشتی ناشی از کار محیط کار و شرایط حاکم بر کار انسان را بررسی می کند و به این
مسایل در درون محیط کار می پردازد.
نگهداری وبالا بردن سلامت در محیط کار:
در سلامت شغلی،عوامل مرتبط باکار روش انجام کار شرایط و محیط کار بررسی می شوند که ممکن است بیماری،آسیب یاخارج شدن
از حالت طبیعی راسبب گردند.نمونه هایی از این عوامل مواد شیمیایی سمی،صدای آزار دهنده،خطرهای ناشی از ماشین های
مکانیکی،کارهای جسمانی سنگین،یکنواختی در کار و ساعت های کار طولانی می باشند.این بخش از سلامت شغلی ،باحفاظت فرد در
برابر عوامل زیان آور سرو کار دارد.اما در سلامت شغلی ،باحفاظت فرد در برابر عوامل زیان آور سر و کار دارد.اما سلامت شغلی نه تنها
حفاظت،بلکه بالا بردن سلامت نیز مطرح است و عواملی که تندرستی و ظرفیت انجام کار را افزایش می دهند،مانند اقدام های
پیشگیری از بیماری های از بیماریهای واگیر،بهبود وضع تغذیه و بالابردن سلامت روانی مورد توجه قرار می گیرند.
رویکردهای اصلی سلامت شغلی
گاهی سلامت شغلی به تخصص های گوناگون بخش می شود که هر یک به مشکلی از مشکلات محیط کار می پردازند.
فیزیولوژی کار با واکنش های فیزیو لوژیک سروکار دارد که فرد در برابر عوامل و شرایط گوناگون(مانند:فشار گرمایی،کار جسمانی سنگین و خستگی) از خود بروز می دهد.
روانشناسی شغلی به مقوله ی نیازمندی های روانی و فکری شغل و شیوه های اندازه گیری ظرفیت فکری می پردازد.
ارگونومی در پی ایجاد تناسب فیزیکی،روانی و جسمانی کار باکارکنان است.پزشکی کار به بیماری های شغلی ناشی از عوامل شیمیایی(مانند:مسمومیت ها،پنوموکونیوزیس ها و دیگر بیماریهای ریوی و پوستی)،عومل فیزیکی(مانند:ناشنوایی شغلی)عوامل زیست شناختی(همچون هپاتیت،ایدز و...)می پردازد.
بررسی و اندازه گیری روبه رویی کارکنان با عوامل زیان آور شغلی،در سلام شغلی گرایش نوینی را ایجاد کرد که بانام (بهداشت حرفه ای)از آن یاد می شود.این بخش از سلامت شغلی در برگیرنده ی شیوه های اندازه گیری عوامل زیان آور شغلی و کنترل و حذف آنهاست.مهندسی بهداشت حرفه ای یا بهداشت صنعتی یکی از بخش های بسیار با اهمیت بهداشت حرفه ای است.
پیشگیری از حوادث در محیط کار سبب پیدایش دانش ایمنی شده است که در آن نه تنها عوامل مکانیکی بلکه عوامل انسانی نیز بررسی می شود.جامعه شناسی شغلی آگاهی لازم را از رفتار انسان در محیط کار در اختیار می گذارد.باتوجه به تعریف سلامت شغلی که در بالا به آن اشاره شد(سلامت جسمانی،روانی و اجتماعی...)همخوانی اجتماعی فرد با کار و همکاران خویش از جمله مسایلی است که در سلامت شغلی به آن پرداخته می شود.نگرش فرد به کار،شرایط کار و مدیریت به وسیله جامعه شناسان کار بررسی می شود.نگرش فرد به کار،شرایط کار،مدیریت و همکاران به وسیله جامعه شناسان کار بررسی می شود.پیشه های گوناگون دارای مشکلات بهداشتی گوناگون هستند برای نمونه شیوع زیاد حوادث در معادن مسمومیت های شغلی در صنایع شیمیایی ،مسمومیت های ناشی از آفت کش ها در کشاورزی و...این امر موجب می شود که هر پیشه ای اولویت های بهداشتی و اقدام های بهداشتی و اقدام های پیشگیری ویژه ی خود را داشته و (خدمات سلامت شغلی)ویژه نیازمند باشد.
نخستین بار مشکلات بهداشتی در صنایع بررسی شد ودر نتیجه بهداشت صنعتی به عنوان یک تخصص گسترش یافت.سپس دیگر شاخه های سلامت شغلی مانند:بهداشت کشاورزان،بهداشت کارگران صنعت ساختمان سازی،پزشکی هوایی،مدیریت خطر و...رو به گسترش و تکامل گذاشته است.
منابع و ماخذ:
1. سایت رسمی معاونت بهداشتی علوم پزشکی مشهد
2.کتاب طب کار و بیماریهای شغلی دکتر عقیلی نژاد جلد اول
3.کتاب کلیات بهداشت حرفه ای دکتر علیرضا چوبینه
4. سایت رسمی علوم پزشکی تهران
شعار روز جهانی ایمنی و بهداشت حرفه ای در سال 2011
«خطرات نوظهورو الگوهای جدید پیشگیری در دنیای کار در حال توسعه »
نظرات شما عزیزان:
